Achtergrond | Interview | Manoushka Zeegelaar Breeveld en Dionne Verwey

Een swingende geschiedenis voor iedereen

Na een knallende start in Amsterdam, een selectie voor het Nederlands Theaterfestival en de nominatie van Dionne Verwey voor een Colombina toneelprijs voor de meest indrukwekkende vrouwelijke bijdragende rol, is muzikale voorstelling De Gliphoeve nu te zien in theaters door het hele land. Een nog altijd actuele geschiedenis van de komst van een grote groep Surinamers naar Nederland. De Gliphoeve is een herkenbaar verhaal over een gewoon gezin vol vreugde, tegenslag en saamhorigheid. Een gesprek met Manoushka Zeegelaar Breeveld en Dionne Verwey over generatieverschillen, het gebrek aan kennis over de gedeelde geschiedenis en het opeisen van je plek.

Wie gaat weg en wie blijft hier

De Gliphoeve gaat over een vader, moeder en twee kinderen die vlak voor de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 de beslissing nemen om naar Nederland te gaan. Moeder Etta (Manoushka), dochter Millie (Dionne) en zoon Glenn (Xavier Molijn) vertrekken naar Amsterdam en zoeken ieder op hun eigen manier naar een plek voor zichzelf in een onbekende omgeving. De vader (Gery Mendes) blijft achter in Suriname met de belofte om ze later achterna te reizen.

Dionne: ‘Millie is iemand van mijn moeders generatie. Door het maken van deze voorstelling begrijp ik mijn eigen moeder veel beter, zoals de keuzes in haar carrière en het moederschap. En nu ik zelf onlangs moeder ben geworden begrijp ik haar nog meer. Soms hoor ik Manoushka als Etta dingen zeggen waar ik een brok van mijn mijn keel krijg. Er is bijvoorbeeld een scène waarin ze haar zoon smeekt om bij haar te blijven. Ik begreep die scène voordat ik moeder werd ook wel, maar nu voel ik pas echt hoe dit moest zijn voor Etta.’

Manoushka: ‘De relatie tussen de moeder en haar kinderen en daarmee de twee generaties die tegenover elkaar komen te staan is heel belangrijk in het verhaal. Millie komt in opstand omdat ze niet geaccepteerd worden in Nederland. Haar moeder zegt dat ze juist niet moet opvallen, misschien twee keer zo hard moet werken, maar dat ze er ook komen. Ze zijn immers ook Nederlanders. Dat verschil van bewustzijn tussen generaties binnen een gezin speelt nog steeds. Ik ben zelf meer een Millie, maar als moeder wil je maar een ding en dat is dat je kinderen veilig zijn. Actievoeren en in opstand komen zijn dat niet bepaald.’

Dionne: ‘Ik ben ook meer een Millie en je hebt dan twee petten op. Je bent strijdlustig en je wil dat zijn voor iedereen, maar je voelt je ook machteloos. Je bent een strijder, maar ook een beschermende zus of moeder. Dit zijn rollen die ik vandaag de dag nog steeds zie bij mijzelf en mijn moeder.’

Manoushka: ‘Het gaat ook om het spanningsveld tussen ergens recht op hebben en dat recht opeisen. Etta is het misschien wel met haar dochter eens, maar wil liever niet dat ze gaat demonstreren want ze hebben het al moeilijk genoeg. Die constante overweging tussen het wel of niet benoemen van misstanden en racisme merk ik in mijn eigen leven ook. En het dan wel benoemen en niet als ‘boze zwarte vrouw’ overkomen. Dat is anno 2022 nog steeds heel lastig. Dat laatste heeft overigens weinig met zwart zijn te maken, veel meer met de ontvanger.’

Gedeelde Geschiedenis

De Gliphoeve is een exemplarisch verhaal over een familie waarvan een deel in Suriname blijft en anderen een leven opbouwen in Nederland. Het schetst bovendien een beeld van hoe beide landen zich los maakten van elkaar na de onafhankelijkheid van Suriname, maar tegelijkertijd juist in die periode de verbinding zichtbaarder werd dan ooit. Desondanks is de koloniale geschiedenis een onderwerp waarover nog altijd veel onwetendheid heerst.

Manoushka: ‘Wat de Gliphoeve actueel maakt is dat veel van wat er in de voorstelling speelt nog steeds aan de hand is. We hebben nog steeds te maken met bijvoorbeeld stigmatisering van de Bijlmer. Er zijn veel mensen die echt geen idee hebben wat daar gebeurt. Dit geldt ook in het algemeen voor Surinamers in Nederland. Tot op de dag van vandaag krijg ik met enige regelmaat te horen: ‘wat spreek jij goed Nederlands’. En soms kan ik mensen bijna niet kwalijk nemen dat ze het niet weten dat in Suriname Nederlands de voertaal is. Hoe moet je weten hoe die geschiedenis in elkaar zit als het je nooit verteld wordt, niet op school, niet in film, niet op televisie.’

Dionne: ‘Meer kennis zou een hoop racistische opmerkingen en micro-agressies tackelen. Bovendien is kennis nodig zodat je als samenleving niet blijft gissen naar het waarom we er zijn. De geschiedenis over hoe wij hier zijn beland is nu en voor volgende generaties Nederlandse Surinamers heel belangrijk. Zodat ook zij begrijpen wat het betekent wanneer iemand zegt ga terug naar je eigen land. Kennis maakt hier zijn en leven inzichtelijker. In vervelende situaties kun je scherper reageren.’

Manoushka: ‘De onafhankelijkheid van Suriname is een enorme gebeurtenis geweest en mensen vergeten wel eens dat Suriname ergens onafhankelijk van is geworden. Dat dit Nederland was, na 350 jaar kolonisatie. De voorstelling gaat dus ook over hoe Nederland omgaat met haar staatsburgers uit de koloniën. Dit verhaal kun je, naast het slavernijverleden, gerust kunt rekenen tot een van de klassieke verhalen uit de Nederlands-Surinaamse geschiedenis.’

Een droom die uitkomt

Manoushka en Dionne worden op het podium vergezeld door een team van muzikanten en spelers waaronder vader Stanley, gespeeld door Gery Mendes die tevens de muzikale leiding heeft over het ensemble.

Manoushka: ‘Iedereen die meegewerkt heeft, heeft iets met Suriname. Of door ouders of door geboorte of een huwelijk. Er is vanuit verschillende perspectieven in een open proces samen gezocht naar de beste vertolking van het verhaal en de muziek. Ook het schrijvers- en regieteam is heel divers.’

Dionne: ‘Ik heb nog nooit in mijn leven de opdracht gekregen om op Surinaamse muziek een choreografie te maken. Dat doe je in je woonkamer als je nog een kind bent, maar dat je ervoor betaald krijgt en de hele gemeenschap het mag zien in het theater? Dat is een droom die uitkomt. Iets waarvan ik niet eens wist dat het op mijn bucket list stond, omdat ik het me niet voor had kunnen stellen. Dit is een noodzakelijke voorstelling voor de gemeenschap en een verhaal dat mijn carrière als artiest, maar ook mijn mens-zijn, moederschap en zus-zijn tien keer rijker heeft gemaakt dan welk salaris ook.’

Mensen die het verhaal leven

De voorstelling is ook een verhaal over Surinamers in de Bijlmer. Daarmee vertelt De Gliphoeve het verhaal over het ontstaan van een gemeenschap vanuit het perspectief van de mensen zelf.

Manoushka: ‘Mensen denken dat Surinamers zijn weggestopt in de Bijlmer terwijl Surinamers de Bijlmer hebben opgeëist als plek om te wonen omdat het niet anders kon. Vervolgens hebben ze het gedeeld met anderen. De Gliphoeve gaat niet alleen maar de ellende en hoe zwaar het was in de Bijlmer, maar ook de vreugde, saamhorigheid en steun die mensen aan elkaar hebben gehad. Het gaat over overlevingskracht en aanpassingsvermogen. Men kwam hier als Nederlands staatsburger aan in een samenleving die niet op hen zat te wachten. Ik zie graag dat verhalen worden verteld vanuit het perspectief van mensen die dat verhaal leven. Met deze voorstelling doen we dat.’

Dionne: ‘Soms speel je gewoon een goede voorstelling. Maar er zijn ook voorstellingen die moet je spelen. Deze voorstelling moet gespeeld worden. Het is boven noodzaak, een plicht. Naar mijn voorouders toe én naar de volgende generatie. Zeker in deze tijd, na Black Lives Matter, waar ruimte en een vocabulaire gecreëerd is voor een gesprek. Nu is de tijd om dit te spelen! Dit hadden we niet kunnen doen met mensen die minder betrokken waren bij het onderwerp. Dan was het een hele andere voorstelling geweest. Laat het verhaal vertellen door de mensen die het hebben meegemaakt. Dat moet de norm zijn.’

Manoushka: ‘Of op z’n minst samen, zodat er dialoog ontstaat.

Voor iedereen

De voorstelling is vanwege de universele thema’s die behandeld worden interessant voor iedereen, van de Bijlmer tot Maastricht.

Manoushka: ‘De Gliphoeve gaat ook over generatieverschillen, moeder-dochter relaties, afgedwaalde kinderen, thema’s die voor iedereen herkenbaar zijn. En je leert wat van de gezamenlijke Nederlands-Surinaamse geschiedenis.’

Dionne: ‘Je wordt hoe dan ook wel meegezogen in het verhaal. Ik kijk echt uit naar de herkenning. Als er iemand naar je toe komt die zegt: ik heb in de Gliphoeve gewoond, of ik had toen familie daar, of ik ben ook in die tijd naar Nederland gekomen. Dat is het mooiste wat er is, als je iemand persoonlijk hebt geraakt omdat diegene iets herkent. Dan is mijn missie volbracht en kan ik die avond lekker slapen.’

Manoushka: ‘Of als iemand zegt dit wist ik nog niet en ik ben erdoor geraakt. Wat fijn en goed dat ik het nu wel weet. Dit verhaal gaat ons allemaal aan’.

Tekst: Mirte Hartland