Backstage | Interview | Festen

Opnieuw in het theater en grimmiger dan eerst:

Toneelstuk Festen kruipt onder je huid

Het is feest, want de succesvolle vader en zakenman Helge is zeventig geworden. Eerst valt er nog van alles te lachen, om die gekke ooms bijvoorbeeld of de snappy dialogen tussen jongste zoon Michael en zijn vrouw. Maar als oudste zoon Christian zijn speech houdt en het misbruik van zijn vader aankaart, loopt de verjaardag uit op een beklemmende ramp. Welkom bij Festen, de beroemde film uit 1999 van Thomas Vinterberg die De Ploeg nu (weer) in het theater brengt.

Weer, want twintig jaar geleden deden ze dat ook. De Ploeg – cabaretgezelschap NUHR, aangevuld met Titus Tiel Groenestege, Han Römer en Genio de Groot – maakte een gedenkwaardige voorstelling waarin Piet en zijn zoon Han Römer, die in het echte leven ook het nodige hadden uit te vechten, de vader en de misbruikte zoon speelden. NUHR bestond in die dagen 15 jaar en de mannen probeerden op het toneel uit alle macht de aandacht naar zich toe te trekken. Tevergeefs. Nu Peter Heerschop (NUHR, Radio 538) terugblikt: ‘Dat vonden we grappig: cabaretiers die hengelen naar een rolletje in een toneelstuk en daar alles voor over hebben. Zelfs naakt over het toneel lopen.’ Dan lachend: ‘Dat doen we nu niet meer hoor. Misschien deden we toen wat te lollig in het begin, want er komt daarna wel een klap natuurlijk. Nu is er in het begin ook wel veel te lachen tót het drama zich ontvouwt. Dan is er geen ontkomen meer aan. Ik denk dat deze versie daarom grimmiger is.’

Actrice Maartje van de Wetering (Flikken Rotterdam, winnaar Maestro 2017) speelt Helene, de jongste zus. Ze heeft de vorige versie niet gezien, maar zag tijdens haar studie aan de Amsterdamse Toneelschool wel telkens de poster van die voorstelling hangen. Ze hoopte toen ooit aan zo’n productie mee te kunnen doen. ‘De film Festen heb ik lang geleden gezien en ik herinner me dat ik enorm onder de indruk was. In eerste instantie heb je zitten lachen en uiteindelijk kruipt het verhaal onder je huid. Zo is het nu ook bij ons. Heel tof om dat te kunnen spelen met zijn allen.’

Familieverhoudingen

Peter Heerschop pakte zijn vorige bewerking erbij, maar voegde, in samenspraak met Han Römer – die dit keer vader Helge speelt – en regisseur Titus Tiel Groenestege een nieuw begin toe. Daarin gaat het over de familieverhoudingen van de acteurs zelf. Dat is ook de kern van Festen vinden ze allebei. Maartje: ‘Er is in families van alles gaande, maar het is heel lastig om dat open te breken. Als ik kijk naar mijn eigen familie speelt het katholieke geloof daar een grote rol in: de schijn ophouden, zeker naar buiten toe. Naar de buren of de rest van het dorp. Alles wat anders is moet weggestopt, zodat ‘ze’ er maar niet over gaan praten. Dat vind ik schrijnend en het raakt me ook. Ik heb niet zulke heftige dingen in de familie als het misbruik in Festen, maar wat me nu te binnen schiet is dat mijn opa naar een verzorgingstehuis moest. Hij was dement geworden en het ging niet meer thuis. Mijn oma vond het verschrikkelijk, een nederlaag. Het was niet bespreekbaar.’ Peter knikt: ‘Ik herken het van mijn familie, die ook katholiek was. Ik heb een leuke jeugd gehad, maar het ging altijd over: wat vinden de anderen? Mijn moeder praatte al anders als ze de telefoon opnam. Het was gewoon Nel tot er iemand belde, dan zei ze…’ Peter zet een keurige stem op: ‘Met mevrouw Heerschop. Veel te netjes. Dat vond ik grappig en opmerkelijk. De essentie van Festen is voor mij dat, los van de schaamte, het verdriet, de angst en de boosheid, gezinnen zich toch spoedig weer sluiten. Het is heel moeilijk om onder een groot geheim of groot verdriet uit te komen. Je wil als kind, dat heb ik als orthopedagoog op school ook gezien bij de gezinnen die ik begeleidde, het liefst bij je gezin horen. Helene, de zus die Maartje speelt, heeft dat heel sterk: we moeten het gezin bij elkaar houden. Festen gaat over hoe sterk familiebanden zijn, hoe prachtig dat is, maar ook hoe diep de wonden kunnen zijn als er iets heftigs speelt.’

Het interview gaat door onder de afbeeldingen

Actueel tintje

En daarmee heeft Festen, onbedoeld, ook nog eens een actueel tintje. Het maatschappelijk debat staat bol van grensoverschrijdend gedrag, of het nu gaat om een talentenjacht op tv, een politieke partij of een voetbalclub. Peter: ‘Bizar dat het op zo’n grote schaal voor komt en tegelijkertijd vind ik het gedrag er omheen fascinerend. In Festen heeft de moeder – gespeeld door Genio de Groot – het misbruik gezien, maar ze zegt niks! Ook bij The Voice weet je: mensen moeten het vermoed of gezien hebben, maar zeggen niks. Hoe werkt dat in de menselijke geest, hoe heb je dan gekeken? Hoeveel behoefte heb je aan de band houden die er is?’ Maartje haakt daar meteen op in: ‘Je ziet vaak dat het mechanisme is: als ik er iets van zeg, veranderen dingen en wat gaat die verandering brengen? Dat weet je niet. Dus de zekerheid – hoe slecht of verschrikkelijk die ook is – is in ieder geval een zekerheid. Ik denk dat mens over het algemeen erg bang is voor verandering. En toch…waarschijnlijk valt het gezin in Festen uit elkaar. Dat is voor ieder familielid een grote angst. Als er al een boodschap zit in het stuk zou ik zeggen: eerlijkheid duurt het langst. Hou op met de schone schijn. Als we daarmee iets kunnen openbreken, zou dat goed zijn.’ Peter vult aan: ‘Ja, het nadenken over wat voor jou schone schijn is. En kun je anders gaan kijken? Dat is waar kunst voor bedoeld is: door nieuwe invalshoeken en herkenbare confrontaties zie je je eigen leven op een andere manier. Zo kun je zien wat je écht zou willen: blijf ik bij deze partner? Hou ik mijn baan? Misschien zet dit stuk je wel aan het denken over bepaalde keuzes in je leven.’

Mooie mix

Ook dit keer zijn de spelers een mooie mix van ‘echte’ acteurs en cabaretiers. Vincent Croiset (o.a. April, May en June) speelt de oudste zoon Christiaan, André Dongelmans (o.a. De Luizenmoeder) de jongste zoon Michael. Zijn vrouw wordt gespeeld door zangeres en theatermaker Stephanie Louwrier. Van NUHR spelen Peter Heerschop en Viggo Waas me en cabaretier/acteur Bas Hoeflaak (o.a. Sluipschutters) completeert het cabarettrio. Is er eigenlijk verschil tussen die twee ‘bloedgroepen’? Maartje: ‘Ik zie mezelf totaal niet als een maker of bedenker, dus ik hou me gewoon aan mijn tekst. Het is heel leuk om in een groep te komen waarvan je voelt: zij zijn gewend om met zijn vijven gaandeweg een stuk te creëren en te boetseren. Er is een grote openheid voor ieders inbreng, dus ik geloof dat ik me nu voor de eerste keer uitgenodigd voel om ook iets te roepen, haha. Maar er is geen hiërarchie, dat de acteurs het beter zouden weten.’ Peter: ‘Ik blijf nog wel een verschil zien tussen geschoold acteren en…ik.’ Maartje haakt direct in: ‘Dat is het leuke eraan toch? Jij kunt weer iets dat ik niet kan.’ Peter knikt: ‘Bij NUHR was het toch wat karikaturaler denk ik. Je speelt dan meer in dienst van de sketch en vooral de clou. Dat is echt iets anders dan in een toneelstuk een personage een bepaalde groei door te laten maken. Ik vind het vrolijkmakend, ik kijk graag naar de acteurs – juist omdat ze dit keer een generatie jonger zijn dan wij – en denk: ja, zo kan het natuurlijk ook. En dat is hartstikke goed.’