Bijtende humor, snelle scènes en een rollercoaster aan feiten

Met hun wervelende mix van korte lezingen, scènes, interactie met de zaal, grappen én ernst weten De Verleiders al jaren een groot publiek te boeien. Ze mikken hun pijlen steevast op de macht in de bestuurskamers. Nu er een nieuw betaalmiddel aan komt, is het tijd voor een vervolg op hun theaterhit Door de bank genomen.

De Verleiders staan erom bekend dat ze de macht in de bestuurskamers op een ludieke manier aan de kaak stellen. Zo werden er al voorstellingen gemaakt over de bouwfraude, de farmaceutische industrie en de bankwereld. Geen typische toneel onderwerpen misschien, maar ze bleken stuk voor stuk een hit. Ook nu weer duikt schrijver, acteur en Verleider van het eerste uur George van Houts met liefde in de wereld van het geld. Het interesseert hem extra sinds hij in 2014 de voorstelling Door de bank genomen maakte met De Verleiders.

Van Houts: “Die voorstelling ging over ons geldstelsel. We lieten zien dat banken geld maken uit…niets! Door geld aan ons uit te lenen. We lieten zien hoe dat in de praktijk werkte met een strandtenthouder, gespeeld door Pierre Bokma, die bij de afdeling Bijzonder Beheer van de bank alles kwijtraakte wat hij bezat. Commerciële partijen beslissen zo over ons geld.”

Regisseur Leopold Witte: “Wij hielden een pleidooi in die voorstelling dat er naast de banken een ander systeem moet komen. Een veilige bank, waar je geld niet risicovol belegd wordt, maar waar je het gewoon in bewaring geeft. George heeft toen gesproken in de Tweede Kamer en gezegd: het kan anders.”

Van Houts, droogjes: “Bleek dat sinds de oprichting van onze democratie, begin negentiende eeuw, in het parlement nog nooit gesproken was over het geldstelsel.”

Witte: “Van banken wordt wel gezegd dat het de duurste ambtenaren zijn die we hebben. Omdat ze ons betalingsverkeer in handen hebben, kunnen ze nooit failliet gaan. Ze worden altijd overeind gehouden door de overheid, kijk maar naar de bankencrisis in 2008. Tegelijkertijd nemen ze enorme risico’s met ons geld, terwijl de winst die ze maken voor henzelf en de aandeelhouders is. Het wordt tijd dat we die macht weer een beetje terugkrijgen. Maar hoe?”

Kunnen jullie antwoord geven op die vraag?

Van Houts: “Er is een verschil tussen privaat geld, dat bij de banken zit, en publiek geld. Dat leggen we in Door de bank genomen: 10 jaar later ook uit. Publiek geld is wat de staat maakt: onze briefjes en munten. Na de Tweede Wereldoorlog was de verhouding tussen privaat en publiek geld gelijk, 50 procent om 50 procent. Maar tegenwoordig, met al het contactloos betalen, is die verhouding 97 om 3 procent. Dat is totaal uit balans! Vanuit de BIS, de Bank for International Settlements, zeg maar de centrale bank der centrale banken, is er nu een plan gekomen om digitaal publiek geld te ontwikkelen. Dat is de Central Bank Digital Currency (CBDC). En dat opent een waaier aan mogelijkheden om er goede en minder goede dingen mee te doen.”

Witte: “Dit is een serieuze business, het komt er echt aan. Alleen…we weten nog niet hoe het eruit zal komen te zien. En ook nog niet hoe wij als burgers kunnen meepraten hierover. Daar moeten we het in de voorstelling over hebben.”

Eigenlijk krijgen we een tweede kans, om nu een geldstelsel te ontwerpen dat eerlijker is?

Van Houts: “Ja, zo kun je het zien. Maar dan moeten we er als burgers bóvenop zitten, want de macht van de commerciële banken is gigantisch.”

Interessant onderwerp, maar ook best zwaar en zeer complex. Hoe maak je daar nou leuk theater van?

Van Houts: “We zoeken de humor op en overdrijven soms schaamteloos. En we passen het Verleiders-principe toe: via korte lezingen brengen we de theorie: wat is het systeem, wat worden de keuzes? Wat zijn de voor- en nadelen van die CBDC? Dan brengen we het in scènes terug tot de menselijke maat. De strandtenthouder, weer gespeeld door Pierre, keert terug. Hij is nu 85 en woont samen met zijn kleindochter, gespeeld door Linde van den Heuvel. Zij is een idealistische leerkracht die geen eigen huis kan kopen vanwege de gierend hoge huizenprijzen en de inflatie. Noodgedwongen woont ze bij haar opa, maar dan kan ze wel meteen voor hem zorgen. Daarnaast spelen we de ‘beslissingslaag’: Christine Lagarde, voorzitter van de Europese Centrale Bank, Agustín Carstens, de Mexicaanse president-directeur van de BIS, Nout Wellink, voormalig president van De Nederlandsche Bank, nu lid van de Raad van Bestuur van de Chinese staatsbank ICBC en Klaas Knot, de huidige president van De Nederlandsche Bank. Een belangrijke scène is de presentatie van die digitale ‘munt’ waar opeens een onverwachte mystery guest verschijnt die alles op scherp zet…”

Wie? Wie?

Witte lachend: “Dat kunnen we niet verklappen, maar het is wel spectaculair. Het is in ieder geval iemand met gezag, die zegt: ‘Leg nou eens uit aan de mensen wat jullie aan het doen zijn. En heeft het gewone volk eigenlijk iets aan die CBDC?’ Kijk, het is natuurlijk heerlijk om een dystopische wereld te laten zien waarin alles misgaat. Daar kijken mensen graag naar. Maar dat is niet wat wij willen met deze voorstelling. We willen duidelijk maken: jongens, we hebben een keuze. We kunnen die CBDC eerlijk inrichten, zodat er minder ongelijkheid ontstaat. We kunnen een betere wereld ontwerpen.”

Naast oer-Verleiders Victor Löw, Pierre Bokma en George van Houts, staan er twee jonge aanwinsten op het toneel: Adam Kissequel en Linde van den Heuvel. Wat brengen zij mee?

Witte: “Ze hebben geen Verleiders-geschiedenis, dus ze hebben lak aan onze ingesleten patronen. Toen we mensen zochten, vonden we het spannend om het nu eens niet te zoeken in de witte mannen van zestig, haha. Als we voorstellingen maken over macht is het logisch dat we ook naar onszelf kijken en de verdeling op het podium. Bovendien wilden we niet zomaar een succesnummer herhalen.”

Van Houts: “De samenwerking levert energie en spirit op. Adam en Linde zijn een verrijking, ze hebben een andere kijk op de dingen. Het is af en toe best confronterend.”

Witte: “Het is goed voor organisaties om je eigen tegenspraak te organiseren. Dus ook bij ons. Daardoor worden wij aan het denken gezet en wordt het eindresultaat er alleen maar beter van.”

Is het een hoopvolle voorstelling?

Van Houts: “Het is te makkelijk om overal maar tegen te zijn, hoewel ik echt wel bezwaren zie tegen de CBDC. Ik maak me er zorgen om. Maar op het toneel werkt een open vertelvorm met humor, zo kun je mensen zelf laten nadenken. En dat willen we bereiken.”

Witte: “Inderdaad, alleen maar tegen iets zijn, is te eenvoudig. Je moet een alternatief bieden. Een klein plantje dat kan groeien, als het ware.”

Van Houts: “Uiteindelijk hopen we dat ons publiek zich gaat verdiepen in de CBDC en welke mogelijkheden er zijn voor die digitale munt. We moeten politieke massa creëren om de mammoettanker bij te sturen. Wie weet lukt dat, net als de vorige keer.”